بررسی امکان تاریخ‌نگاری علم بر مبنای معانی متفاوت از انقلاب علمی

کتاب‌های متعددی در حوزه‌های تاریخ، جامعه­شناسی و فلسفه علم، تحت عنوان انقلاب علمی وجود دارد. ممکن است گمان برود همان‌گونه­که مورّخان، تاریخ جنگ ویتنام را نوشته‌اند، چیزی به نام انقلابِ علمی وجود دارد که مورّخان آن را ثبت کرده‌اند. در این مقاله نشان داده می­شود که این تصور اولیه را تا آنجا باید تصحیح کرد که پرسید: آیا اساساً می‌توان تاریخی از علم جدید به نگارش درآورد که در آن انقلاب وجود داشته باشد؟ به بیان دقیق‌تر، آیا امکان دارد که یک مورخ و نه فیلسوف یا دانشمند، سیر تحولات علم جدید را ثبت کند و در آن به کشفِ تاریخیِ انقلاب نائل آید؟ پاسخ ما بر اساس معانی متفاوت از انقلاب علمی یکسان نیست؛ دست‌کم به دو معنا از انقلاب علمی، انقلاب شبه‌سیاسی و انقلاب‌های علمی تامس کوهن، چنین امکانی وجود ندارد. در اینجا نشان داده می‌شود تاریخ‌نگاری علم بر مبنای انقلاب علمی به دو معنای فوق از انقلاب یا بر پایه شواهد روشن تاریخی شکل نگرفته و یا با پیش‌‌‌‌فرض‌های فلسفی انجام شده است؛ اما امکان تحقق تاریخی معنای سوم از انقلاب، انقلاب علمی پسینی، بدون پیش‌فرض فلسفی و مستند به تحقیقات تاریخی وجود دارد.